NHỮNG LỢI THẾ CỦA XÉT NGHIỆM HBA1C SO VỚI GLUCOSE MÁU MÀ BẠN NÊN BIẾT

Đái tháo đường là một bệnh mãn tính không lây, đang ngày một gia tăng nhanh chóng trên toàn thế giới. Nguyên nhân có thể là do di truyền trong gia đình, hoặc do thay đổi lối sống dẫn đến thừa cân, béo phì (ví dụ: quá nhiều căng thẳng stress, ít vận động, thói quen ăn quá nhiều thức ăn giàu năng lượng…)

Theo Hiệp hội đái tháo đường Mỹ (ADA) năm 2015, để chẩn đoán bệnh đái tháo đường thì cần dựa vào 1 trong 4 tiêu chí sau đây:

1. Glucose huyết tương lúc đói (fasting plasma glucose: FPG) ≥ 7 mmol/L. Bệnh nhân phải nhịn ăn (không uống nước ngọt, có thể uống nước lọc, nước đun sôi để nguội) ít nhất 8 giờ (thường phải nhịn đói qua đêm từ 8 -14 giờ), hoặc:

2. Glucose huyết tương ở thời điểm sau 2 giờ làm nghiệm pháp dung nạp glucose đường uống 75g (oral glucose tolerance test: OGTT) ≥ 11,1 mmol/L.

3. HbA1c ≥ 6,5% (48 mmol/mol). Xét nghiệm này phải được thực hiện ở phòng thí nghiệm được chuẩn hóa theo tiêu chuẩn quốc tế.

4. Ở bệnh nhân có triệu chứng kinh điển của tăng glucose huyết hoặc mức glucose huyết tương ở thời điểm bất kỳ ≥ 11,1 mmol/L

Trong điều kiện thực tế tại Việt Nam, 2 phương pháp đơn giản và hiệu quả được Bộ y tế khuyến cáo nên dùng để chẩn đoán đái tháo đường là định lượng glucose huyết tương lúc đói và xét nghiệm HbA1c được đo tại phòng xét nghiệm được chuẩn hóa quốc tế.

XÉT NGHIỆM HBA1C LÀ GÌ? TẠI SAO CÓ THỂ ĐƯỢC DÙNG TRONG CHẨN ĐOÁN VÀ THEO DÕI KIỂM SOÁT BỆNH ĐÁI THÁO ĐƯỜNG?

Glucose kết hợp với hemoglobin (Hb) liên tục và gần như không hồi phục trong suốt 120 ngày đời sống của hồng cầu. Khi nồng độ glucose máu tăng cao hơn mức bình thường trong thời gian đủ dài, glucose sẽ phản ứng với Hb mà không cần sự xúc tác của enzyme tạo thành hemoglobin bị glycosyl hóa.

Hồng cầu có 3 loại Hb: HbA1 chiếm 97- 99%, HbA2 chiếm 1- 3%, HbF <1%. HbA1 gồm 3 nhóm HbA1a, HbA1b và HbA1c, trong đó HbA1c chiếm 80%. Để biểu thị hemoglobin bị glycosyl hóa người ta định lượng phần HbA1c bị glycosyl hóa, gọi tắt là HbA1c, tính ra đơn vị %. Nồng độ HbA1c sẽ tương quan thuận với nồng độ glucose huyết tương trung bình trong vòng 3 tháng trước đó. Vì vậy, bằng cách định lượng HbA1c có thể nhận định được nồng độ glucose máu trung bình trong vòng 2-3 tháng trước đó của bệnh nhân, cho phép đánh giá hiệu quả quá trình điều trị bệnh tiểu đường.

XÉT NGHIỆM HbA1c CÓ NHỮNG LỢI THẾ GÌ SO VỚI CÁC PHƯƠNG PHÁP CHẨN ĐOÁN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG KHÁC?

1. Không cần phải nhịn đói, có thể lấy xét nghiệm vào bất kỳ thời điểm nào trong ngày

Sau bữa ăn thông thường, trong máu sẽ xuất hiện thành phần Chylomicron – là một dạng vận chuyển triglyceride ngoại sinh, chất này lưu hành trong máu khoảng 8-10 tiếng mới được chuyển hóa hoàn toàn. Chylomicron gây đục huyết tương và là nguyên nhân chủ yếu gây nhiễu kết quả các xét nghiệm máu. Vì vậy, đa số các xét nghiệm máu nói chung và xét nghiệm glucose máu nói riêng, để có một kết quả xét nghiệm chính xác thì nên lấy máu vào buổi sáng sau thời gian đói qua đêm, ít nhất 8 tiếng trước khi lấy máu.

Xét nghiệm HbA1c phản ánh tỷ lệ phần trăm glucose gắn với hemoglobin trong hồng cầu khoảng 3 tháng gần đây, cho nên việc ăn uống ở thời điểm hiện tại không làm thay đổi kết quả xét nghiệm HbA1c. Do đó, xét nghiệm có thể tiến hành vào bất kỳ thời điểm nào trong ngày và không nhất thiết phải nhịn ăn, mà vẫn đảm bảo kết quả chính xác.

2. Nồng độ ổn định trong thời gian bảo quản

Trong hồng cầu và bạch cầu đều chứa enzyme glycolytic tiêu thụ glucose trong máu toàn phần, do đó làm giảm nồng độ glucose theo thời gian, tỷ lệ giảm có thể là 5-7% mỗi giờ, nhưng cũng có thể giảm nhanh lên tới 40% trong 3 giờ. Do đó, việc tiến hành xét nghiệm glucose máu chậm trễ có thể làm giảm giả tạo nồng độ glucose của bệnh nhân, đánh lạc hướng chẩn đoán của bác sỹ lâm sàng. Để hạn chế sai số, mẫu máu cần được chống đông bằng chất Natri Fluoride và tiến hành xét nghiệm càng sớm càng tốt.

Xét nghiệm HbA1c được thực hiện trên máu toàn phần, nếu không được tiến hành ngay, xét nghiệm vẫn đảm bảo tính chính xác khi được bảo quản ở nhiệt độ 2-80C trong 1 tuần. Các nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng, HbA1c có thể bảo quản trong 8 tuần ở 40C, tùy thuộc vào phương pháp xét nghiệm. Với phương pháp trao đổi ion, giữ mẫu bệnh phẩm ở -200C hoặc -700C có thể bảo quản trong thời gian lâu hơn.

3. Không chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố như stress, vận động …

Khi cơ thể bị stress, tuyến thượng thận sẽ giải phóng vào máu một số hormone (adrenaline và norepinephrine) làm tăng glucose máu, glucose được coi là “nhiên liệu” cung cấp năng lượng cho các hoạt động thể chất, tinh thần chống lại tình trạng căng thẳng. Stress không chỉ giới hạn ở sự lo âu mà còn cả về những tổn thương thực thể, bệnh tật, hay một sang chấn tâm lý như sự qua đời của người thân.

Với những người không bị tiểu đường, có nồng độ glucose máu cao bất thường không lý giải được, cần xem xét tới yếu tố stress, hay một vận động gắng sức trước thời điểm lấy máu. Do đó, để xét nghiệm glucose máu chính xác, bệnh nhân cần được hướng dẫn thư giãn hoàn tòan, tránh thức khuya, suy nghĩ nhiều, nghỉ ngơi, hạn chế vận động mạnh trước khi lấy máu xét nghiệm.

4. Phản ánh glucose máu trong thời gian dài trước đó 8-12 tuần

Trong máu, glucose gắn với hemoglobin một cách tự nhiên, lượng glucose gắn với protein này tỷ lệ thuận với nồng độ glucose trong máu. Bởi vì các hồng cầu tồn tại trong máu 8-12 tuần trước khi được đổi mới, nên định lượng HbA1c có thể sử dụng để phản ánh mức đường huyết trung bình trong thời gian đó, cung cấp một biện pháp kiểm soát đường huyết dài hạn.

5. Dùng để hướng dẫn điều trị và kiểm soát bệnh đái tháo đường

Kết quả xét nghiệm HbA1c chủ yếu để theo dõi kiểm soát đường huyết ở bệnh nhân đái tháo đường. Mục tiêu của những bệnh nhân đái tháo đường là giữ lượng đường huyết của mình càng gần với giá trị bình thường càng tốt vì điều này sẽ làm hạn chế những biến chứng gây ra bởi nồng độ đường trong máu tăng kéo dài, chẳng hạn như tổn thương thận, mắt, hệ tim mạch và các dây thần kinh.

Xét nghiệm HbA1c cho chúng ta một bức tranh toàn cảnh về lượng đường trung bình trong máu 3 tháng gần đây. Nó giúp bệnh nhân và bác sĩ đánh giá được sự kiểm soát đường huyết có thành công không hay là cần phải được điều chỉnh lại. Xét nghiệm HbA1c thường được thử ở những bệnh nhân mới được chẩn đoán là đái tháo đường để xác định xem mức đường huyết không được kiểm soát đã tăng cao như thế nào. Nó có thể sẽ được làm khoảng 7,8 lần khi đang cố gắng kiểm soát đường huyết và sau đó khoảng 7,8 lần/năm để xác định xem đường huyết có được kiểm soát tốt hay không.

Tác giả: Lê Văn Công - Giải thích xét nghiệm Labnotes123

Tài liệu tham khảo:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK248/

2. Association for Clinical Biochemistry 2012

3. https://www.diabetes.co.uk/stress-and-blood-glucose-levels.html

4.http://www.impe-qn.org.vn/impe-qn/vn/portal/InfoDetail.jsp?area=58&cat=1092&ID=2360