CHỈ SỐ HỒNG CẦU LƯỚI THỰC (Corrected Reticulocyte Count - CRC) LÀ GÌ?

CHỈ SỐ HỒNG CẦU LƯỚI THỰC (Corrected Reticulocyte Count - CRC) LÀ GÌ? TẠI SAO VIỆC XÁC ĐỊNH NÓ CÓ VAI TRÒ CỰC KỲ QUAN TRỌNG TRONG ĐÁNH GIÁ TÌNH TRẠNG THIẾU MÁU

Hầu như các bạn đều biết đến Chỉ số Hồng cầu lưới máu ngoại vi (Reticulocyte-Ret) và vai trò quan trọng của nó. Tuy nhiên, việc đánh giá thiếu máu dựa vào chỉ số Ret có thể dẫn tới sai lầm, vậy tại sao lại sai lầm, và để tránh sai lầm trong đánh giá người ta dùng chỉ số gì? Câu trả lời, đó là CRC - chỉ số hồng cầu lưới thực.

1. Hồng cầu lưới ở máu ngoại vi (Ret) là gì? Vai trò của hồng cầu lưới 2. Sai lầm khi sử dụng chỉ số Ret trong đánh giá thiếu máu 3. Chỉ số hồng cầu lưới thực (CRC - Corrected reticulocyte count)

1. RETICULOCYTE COUNT (Chỉ số hồng cầu lưới máu ngoại vi)

Hồng cầu lưới (RET) là các hồng cầu non được giải phóng từ tủy xương ra máu ngoại vi. Sau 24h ở máu ngoại vi, Ret sẽ "chín" và trở thành hồng cầu trưởng thành.

CÁCH XÁC ĐỊNH

Có thể dễ dàng xác định Ret bằng cách nhuộm máu toàn phần với thuốc nhuộm Xanh Cresyl hoặc thuốc nhuộm Xanh Methylene, sau nhuộm chúng có đặc điểm như sau: các mảnh ARN còn sót lại trong bào tương của tế bào hồng cầu non sẽ bắt màu xanh, khi quan sát dưới kính hiển vi chúng có hình ảnh như những sợi chỉ đan vào nhau kiểu mạng lưới.

CÁCH TÍNH % hồng cầu lưới máu ngoại vi (%Ret):

%Ret chính là tỷ lệ số lượng hồng cầu lưới so với số lượng hồng cầu trưởng thành trong một đơn vị thể tích. Bình thường < 3%, ở người Việt Nam là 0.6-1.8%

Ý NGHĨA của hồng cầu lưới máu ngoại vi:

Sự xuất hiện hồng cầu lưới (Ret) ở máu ngoại vi cho thấy quá trình tạo hồng cầu có hiệu quả. Sự tạo hồng cầu có hiệu quả thể hiện bằng tủy xương phản ứng tốt với tình trạng thiếu máu. Cụ thể, khi có tình trạng thiếu máu, tủy xương tăng cường khả năng sinh máu để bù đắp lại tình trạng thiếu máu ở máu ngoại vi, sự tăng cường sinh máu để bù đắp này cũng đồng thời làm tăng số lượng hồng cầu lưới ở máu ngoại vi. Nên người ta thường GIÁN TIẾP đánh giá khả năng sinh máu của tủy xương, thông qua đánh giá %Ret (hồng cầu lưới) ở máu ngoại vi. ===> Điều này có thể dẫn tới sai lầm.

2. SAI LẦM KHI SỬ DỤNG %RET (% hồng cầu lưới)

Việc sử dụng %Ret để đánh giá thiếu máu là SAI LẦM, bởi vì nó sẽ cho ra một kết quả TĂNG GIẢ TẠO. Tại sao lại như vậy???? Dưới đây là ví dụ chỉ ra điều sai lầm đó:

VÍ DỤ:

• Ở MỘT NGƯỜI BÌNH THƯỜNG (%RET < 3%): hồng cầu trưởng thành 100, hồng cầu lưới 3 ==> %Ret = 3/100 = 3%

• KHI NGƯỜI NÀY THIẾU MÁU (có số lượng hồng cầu trưởng thành giảm): hồng cầu trưởng thành 30, hồng cầu lưới 3 ==> %Ret = 3/30 = 10%

NHẬN XÉT TỪ VÍ DỤ:

10% Ret này là một con số TĂNG nhưng GIẢ TẠO. Nếu ta so sánh lúc bình thường và lúc thiếu máu thấy con số này tăng từ 3-10%, ta đánh giá, à vậy là tủy xương đáp ứng tốt. Nhưng không, ở đây khi thiếu máu, số lượng hồng cầu lưới hoàn toàn không tăng lên, tủy xương không hề có phản ứng tăng sinh máu, nhưng con số 10% này lại chỉ ra rằng, tủy xương đáp ứng tăng sinh khi thiếu máu ==> rất là sai lầm.

Vậy nên, để tránh sai lầm trên, người ta sử dụng chỉ số CRC là viết tắt của Corrected Reticulocyte count. Tôi gọi đó là Chỉ số hồng cầu lưới thực, hay Chỉ số hồng cầu lưới hiệu chỉnh (RI -Reticulocyte Index)

3. CHỈ SỐ HỒNG CẦU LƯỚI THỰC (CRC)

Qua ví dụ trên, ta có thể nhận ra, KHÔNG THỂ chỉ dựa vào %Ret. Mà con số %Ret hay % hồng cầu lưới ở máu ngoại vi cần được đánh giá theo một cách khác, mà không đơn thuần chỉ dựa vào nó, tôi gọi nó là SỰ HIỆU CHỈNH hay SỰ TÍNH TOÁN LẠI.

Sẽ chính xác hơn để đánh giá thiếu máu khi kết hợp %Ret với chỉ số rất quen thuộc mà các bạn đã biết đó là Hct- thể tích khối hồng cầu (hematocrit). Hematocrit là gì thì các bạn hãy đọc lại nhé!!!

TA CÓ CÔNG THỨC TÍNH CHỈ SỐ CRC (chỉ số hồng cầu lưới thực) như sau:

Chú giải: - %CRC : tỷ lệ % hồng cầu lưới thực - Pt. Hct: chính là Hct của bệnh nhân - retic.count: tỷ lệ % hồng cầu lưới máu ngoại vi ở bệnh nhân Ví dụ: Sau khi làm huyết đồ cho bệnh nhân nam thấy: %Ret= 18%, Hct=15% %CRC của bệnh nhân = 15/45 x 18 = 6  Chính con số 6% này mới cho thấy được, ở bệnh nhân tủy xương tăng cường sinh máu, khi đang thiếu máu

ĐÁNH GIÁ THIẾU MÁU DỰA VÀO %CRC là chính xác hơn cả.

Khi CRC ≧ 3%

• Cho thấy tuỷ xương phản ứng tốt với tình trạng thiếu máu (quá trình sinh sản hồng cầu có hiệu quả)

• Ví dụ về sinh máu có hiệu quả: Thiếu máu tan máu (bệnh hồng cầu hình liềm HbS); sau điều trị thiếu máu thiếu sắt bằng bổ sung sắt ===> chỉ số hồng cầu lưới thực tăng.

Khi CRC < 3%

• Chỉ ra tuỷ xương phản ứng kém với tình trạng thiếu máu, quá trình sinh sản hồng cầu không hiệu quả.

• Ví dụ sinh máu kém hiệu quả: thiếu máu thiếu Fe không điều trị; thiếu máu mạn tính; thiếu folate (B9); suy tuỷ xương.

Lê Văn Công

Nguồn tham khảo: Rapid Review Pathology 4th Edition